LUCID DREAM
opieka: prof. dr hab. Leszek Knaflewski (as. Daniel Koniusz)
Pracownia Audiosfera
Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu
Jeśli kłamstwo miałoby jedno oblicze, jak prawda, bylibyśmy w lepszej sytuacji. Wystarczyłoby przeciwieństwo tego, co mówi kłamca. Ale rewers prawdy ma sto tysięcy twarzy i nieskończone pole.
— Michel de Montaigne
Rozważmy więc, czy sytuacja, w której dajmy na to, pewne działanie pozbawione intencji artystycznych, może być wciąż sztuką? Czy sam odbiorca może o tym zadecydować? Choćby mimowolnie, spontanicznie, tak to potraktuje. Nawet bezrefleksyjnie, a priori przyjmie to za fakt. Być może tak na niego to po prostu zadziała, jak wtedy, gdy kontemplował dzieło sztuki. Odpowiadając na to pytanie pomińmy teorie końca sztuki i spróbujmy pójść dalej. Nie będziemy pytać więc już o samo dzieło, lecz o to co właściwie nim nie jest.
Ekspozycja nas uwodzi. Odbiorca nie ma wątpliwości, że obcuje ze sztuką, że znajduje się na jej wystawie. Pytanie tylko, skąd ta pewność? Co, jeśli takim to się tylko wydaje? Może to scenografia spektaklu czyjejś konfabulacji lub środek do realizacji własnego interesu? Spójrzmy więc prawdzie w oczy.
Mamy sytuację, w której już nic nie wiemy. Tracimy orientację. Przestajemy znać swoją i innych rolę. Mamy wątpliwości, włącznie z tymi, które wspomagają podejrzenie popełnienia jakiegoś oszustwa, ale i bycia jego ofiarą. Towarzyszą nam trudności w rozpoznawaniu intencji i powodów, dla których mają miejsce zachowania nienormatywne, a wiarę w dostarczone nam treści tracimy.
Przedstawiona zasada otwiera pole do zarządzania motywami specyficznego odbiorcy i osiągania za jego pomocą osobistych celów. Pomińmy jednak rozwinięcie tematu samych konsekwencji, a skupmy się na potencjalnych jego powodach.
Czy kłamca może mówić prawdę? Zapomnijmy na chwilę o znanym nam wszystkim paradoksie i spróbujmy odpowiedzieć na to pytanie z innej strony. Nie – bo takim dał się poznać. Kłamca nie będzie prawdomówny, nawet gdybyśmy nie mieli co do tego pewności. Gdyby jednak okazało się inaczej, konsekwencje poniosą ci, którzy nie uwierzyli, np. popełniając z tej przyczyny przestępstwo. I gdy sędziowie skarzą kłamcę za oszustwo, podstawą wyroku będą zeznania tych, którzy takim go określili. Hannah Arendt nazywała to „rodzajem konspiracji w biały dzień”. Ta fałszywa prawdomówność jest jednym z bardziej wyrafinowanych, ale i niebezpiecznych sposobów kłamania. Przedstawiając prawdę, czynimy to tak, by odebrać jej walor realności i prawdopodobieństwa. By wypowiadając ją „dążyć do zmylenia tych, którzy wierzą, że nie powinni w nią uwierzyć, łatwowiernych, którzy uważają się za wystarczająco sprytnych, sceptycznych i wtajemniczonych, by należeć do grona tych, którzy wiedzą, w co trzeba wierzyć” (J. Derrida).
Wracając do pytania wstępnego, zastanówmy się więc, czy w takim razie w sztuce godzi się stosowanie praktyk znanych jako perswazyjne, bezwzględnie posiłkując się przy tym dziedzinami takimi jak semiotyka, logika, czy retoryka? Przyjmijmy nawet, że tak – pytanie tylko, czy wtedy sztuka ma prawo legitymizować to, co temu prawu przeczy ?
Evey z filmu „V jak Vandetta” uważała, że politycy kłamią żeby prawdę ukryć, natomiast artyści żeby ją przekazać. Natomiast Platon, piewca sprawiedliwości i porządku zwykł mawiać – kłamstwo jest pozytywne, jeśli służy wyższym celom. Sam jednak w Idealnym Państwie miejsca dla artystów nie widział.
Tomasz Koszewnik (PL), ur. 1986 w Białymstoku. Studiował w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego (2008-2010) oraz w Katedrze Intermediów na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu (2010-2014). Odbył roczny kurs w Pracowni Działań Przestrzennych prof. Mirosława Bałki na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (2011/2012). Obronił dyplom licencjacki w Pracowni Audiosfera UAP pod kierunkiem prof. Leszka Knaflewskiego (2014). Rozpoczął studia magisterskie w Katedrze Intermediów oraz Fotografii (2014). Jego najważniejsze wystawy to: Wspólny projekt (Muzeum Sztuki w Łodzi, Fundacja Sztuki Polskiej ING, Łódź, 2014), Points of View (Centrala Gallery, Birmingham, 2014), Lekcja latania (Galeria Arsenał, Białystok, 2014), Lucid Dream (Centrum Kultury Zamek, Poznań, 2014), H.K.Ł.O.P.R. (MOCAK, Kraków, 2013), Biennale Sztuki Młodych Rybie Oko (Bałtycka Galeria Sztuki Współczesnej, Słupsk, 2013), Wtrącenia (Muzeum Chopina, Żelazowa Wola, 2013), Pewność (BWA, Warszawa, 2013), Konteksty (Międzynarodowy Festiwal Sztuki Efemerycznej, Sokołowsko, 2012), No Budget Show IV (MOCAK, Kraków, 2012), Kryzys (Muzeum Współczesne Wrocław, 2012), Happy Birthday Mr. Fluxus (Centrum Kultury Zamek, Poznań, 2012), Wiek XIX vs XXI (Muzeum Narodowe, Kraków, 2011), Przeciąg (Festiwal Sztuki Młodych, Zachęta Sztuki Współczesnej, Szczecin, 2011), Daj Głos (Zona Sztuki Aktualnej, Szczecin, 2011), Triennale Młodych (Centrum Rzeźby Polskiej, Orońsko, 2011).