PO-WIDOKI
Praca Aleksandra Janickiego Po-widok II strukturalnie ujęta jest w rzędy i kolumny pojedynczych, niewielkich ekranów. „Przepływają” przez nie fotografie odsyłające do 55 punktów umiejscowionych na jednej z najsłynniejszych tras świata: drogi Wschodniego Wybrzeża w Japonii, znanej jako Tōkaidō, łączącej Tokyo i Kyoto. Okazjonalnie przetykane są obrazami zaczerpniętymi z Google Street View będącymi niemal bezpośrednim odniesieniem do fotografowanych miejsc.
Tōkaidō jest znakiem i jednocześnie symptomem japońskiej modernizacji. Trasa wpisuje się w co najmniej cztery konteksty, związane z historycznym rozwojem tego kraju: jej nazwa określała szlak komunikacyjny (do początków ery Meiji, czyli do 1868 roku), trasę kolejową (w okresie Meiji, czyli w latach 1868-1912), region ukształtowany w okresie starożytnej Japonii i wreszcie – w czasach nam już współczesnych, w latach 60 i 70. XX wieku – imponujące megalopolis, ciąg komunikacyjny największych japońskich miast (Tokyo, Nagoyi, Kyoto, Osaki i Kobe). Jest to jednocześnie trasa, w którą wpisane są niezwykle bogate konteksty kulturowe. Już sama jej struktura oparta jest na jednej z bardzo ważnych historii buddyjskich. Liczba stacji mędzy Tokyo i Kyoto ucieleśnia losy jednego z bohaterów Avatamsaka Sutry, Sudhany, który – poszukując oświecenia – udał się do pięćdziesięciu trzech nauczycieli mających służyć mu w tym pomocą. Wędrówka tą, ważną komunikacyjnie i kulturowo, trasą przywodzi nieodmiennie na myśl ducha XIX-wiecznych drzeworytów ukiyo-e Utagawy Hiroshige z serii Pięćdziesiąt trzy przystanki na Tōkaidō, w których sportretowane zostały stacje shukuba. Wcześniej wielokrotnie wędrował tą trasą niestrudzony poeta-podróżnik, Bashō – jedna z jego najbardziej znanych peregrynacji, rozpoczęta we wrześniu 1684 roku, trwała siedem miesięcy i przyniosła w efekcie poetycki dziennik podróży, Nozarashi kikō (The Records of a Weather-exposed Skeleton). Wędrówka szlakiem Tōkaidō jest więc czymś znacznie więcej, niż tylko przemierzaniem trasy między koordynatami przestrzennymi: jest zanurzeniem w multisensoryczną i wyobrażeniową przestrzeń pamięci. Chodzi przy tym zarówno o pamięć indywidualną, na którą składają się jednostkowe przeżycia, jak i tę wspólną, która często przybiera miano tradycji. Ten wymiar specjalny – francuski filozof, Henri Lefevbre, nazwał „przestrzenią przeżywaną” – formą doświadczenia, w której codzienne, zwyczajne praktyki zbiegają się ze sferą wyobrażeń zawartych w reprezentacjach i pojęciach, w fantazji artystów i reakcjach mieszkańców oraz wędrowców. Współcześnie zasoby pamięci (a zarazem doświadczania przestrzeni) są także zasilane obrazami elektronicznymi, rodzącymi się w wyniku wielokrotnego przetwarzania danych. Jest tak zwłaszcza w przypadku serwisów mapowych, na czele z najpopularniejszym, niemal wszechobecnym standardem Google Maps i Google Earth.
Znane obrazki z Google Street View, które przeplatają się w pracy Janickiego z rwanym, nieregularnym pulsem przepływających przez ekrany monochromatycznych fotografii, stanowią paradoksalne z punktu widzenia ontologii medialnej formy z pogranicza reprezentacji i symulacji. Pozorny realizm reprezentacji fotograficznej (kogóż nie fascynowały przeróżne szczegóły życia ulicy możliwe do wyśledzenia w Google Street View) jest jedynie przesłoną dla trójwymiarowej, nawigowalnej formy będącej efektem hybrydowego kompozytowania, czyli łączenia tekstur i brył z bibliotek programów, w których powstają (ze starannie zaplanowanym strumieniem fotografii wykonanych ze specjalnego samochodu Google). W efekcie Po-widok II wskazuje zarówno na niestabilność obrazowych odniesień, jak i na palimpsestowość samej pamięci, opartej nie tylko na nakładaniu się porowatych i nieciągłych warstw indywidualnych wspomnień, ale także na fuzji jednostkowego, przeżywanego doświadczenia z wplecionymi weń medialnymi reprezentacjami. Jednym z jej źródeł jest wspomniane już nałożenie się współcześnie kolejnych warstw reprezentacji. W przypadku drogi Tōkaidō, przypomnijmy, chodzi o przestrzeń przeżywaną o ogromnej gęstości znaczeniowej zakorzenionej w niezwykle bogatej historii. Towarzyszy jej proliferacja obrazów medialnych, krążących w cyfrowym krwioobiegu globalnych sieci komunikacyjnych. Tkwiąc w samym środku tego procesu i podróżując jednocześnie w realnej, fizycznej przestrzeni oraz jej wielomedialnych analogonach często sami nie wiemy, czy postrzegane przez nas obrazy przynależą do naszej osobistej pamięci czy też stanowią fragment kłącza spajającego nas z historią miejsca. Po-widok II nie daje jasnej odpowiedzi na tak postawione pytanie, może być raczej postrzegany jako forma negocjacji: tego, co bardzo szczególne i wyjątkowe (można tutaj sytuować kulturowe konteksty Drogi Wschodniego Wybrzeża, a także tryby, gatunki i formy charakterystycze dla sztuki japońskiej – czy szerzej – estetyki Wschodu) z tym, co uniwersalne i uniwersalizujące (programistyczne procedury określające zasadniczą warstwę cyfrowych i sieciowych archiwów oraz repozytoriów pamięci). Z tej perspektywy istotny staje się nie tyle egzotyzm odległych kulturowo punktów odniesienia, ile raczej sytuacja wędrówki jako interfejsu między swojskim (jednostkowym, specyficznym) i obcym; między tym, co postrzega się jako pamięć własną, niepowtarzalną i indywidualną, a tym, co zostało ukształtowane przez formy medialne przynależące do różnych porządków – tradycyjnych form reprezentacji obrazowej oraz mediów audiowizualnych, cyfrowych i sieciowych.
Najbardziej wyrazistą metaforą takiej negocjacji mogą być obrazy z Google Street View wyposażone w napisy po japońsku; dobrze znany interfejs został wyposażony w znaki, które jawią się wręcz abstrakcyjnie i graficznie w swojej obcości. Forma instalacji (ekrany uporządkowane w szeregi i kolumny) przywodzi jednocześnie na myśl odbitki harimaze – łączące strukturalnie w jednym arkuszu kilka stacji szlaku Tōkaidō, prezentowanych zazwyczaj w różnych porach roku. Słynna seria ukiyo-e Utagawy Hiroshige, Pięćdziesiąt trzy przystanki na Tōkaidō, nosi ślady transmedialności łącząc historię kartografii i sztuk wizualnych. Japoński drzeworytnik daleki był w przedstawianiu miejsc od całkowitego realizmu, kierując się często – bardziej niż chęcią osiągnięcia wierności przedstawienia – potrzebą wpisania swoich prac w pewne konwencje wizualne sztuki japońskiej. Przeznaczeniem odbitek składających się na pięć serii harimaze, które powstały między 1840 a 1850 rokiem była w gruncie rzeczy wędrówka przez różne powierzchnie – mogły być swobodnie odrywane i przemieszczane, a ich porządek mógł być niemal dowolnie rekreowany. Tak dzieje się również z płynnymi (i płynącymi) obrazami Aleksandra Janickiego składającymi się Po-widok II – podobnie, jak to przydarza się obrazom, które próbujemy zachować w (technologicznie dzisiaj wzmocnionej) pamięci.
Anna Nacher
Aleksander Janicki (PL), absolwent Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Jest twórcą licznych instalacji multimedialnych (inter i semi-aktywnych), prezentowanych w przestrzeni publicznej. Jest autorem artystycznych akcji i działań parateatralnych w Polsce i za granicą np. „Visitor” z serii Re-Produkcje, prezentowaną niezależnie w Muenster, Kassel, Wenecji oraz na Art Forum w Berlinie, Krakowie, Warszawie, Frankfurcie nad Menem, St. Petersburgu i w Norymberdze. Wystawa „TRANSmisje” była pierwszą wystawą symultaniczną (ekspozycja w trzech miejscach ekspozycyjnych w CSiTJ Manghha – oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie, Starmach Gallery i Galerii Zderzak). Jego semi-aktywna instalacja Echo prezentowana była na Expo w Japonii (2005).
W ramach Międzynarodowego Festiwalu Mediów WRO oraz Międzynarodowego Festiwalu Sztuka Ulicy w Warszawie zrealizował multimedialne akcje: Przyst@nek – Tram Stop, Bus Stop.
Na zaproszenie Krystyny Zachwatowicz i Andrzeja Wajdy zaprojektował multimedialną wystawę dotyczącą historii PRL – SocLand w Nowej Hucie (2001) oraz wystawę z okazji wizyty Cesarza Japonii w Krakowie – Hiroshige multimedialnie CSiTJ Manggha (2002).
Brał udział w międzynarodowych prezentacjach sztuki polskiej między innymi: Young Art from Kraków – Museum Junge Kunst (Frankfurt Am Oder 2000), Visual art-simple life-video and media art from Poland (Oldenburg 2000), Dni Polski w Austrii (Wiedeń 2003), Blaue Nacht w Niemczech (Norymberga 2004) , Nowa Polska (Une saison Polonaise en France 2004), Expo (Japonia 2005), Odyssey Media Art. And Performance Festival (Bałakława, Ukrainia 2006).
Jest twórcą scenografii z użyciem instalacji multimedialnych i obrazów do muzyki współczesnej takich kompozytorów jak np. Krzysztof Knittel, Hanna Kulenty, Tadeusz Wielecki, Maja Radkje które prezentowane były na festiwalach Musica Polonica Nova (2007, 2008), Audio Art., Warszawskiej Jesieni (2008), czy AD LIBITUM w Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie (2012). Zajmuje się też realizacją filmów często będących elementem scenografii.
Jest autorem filmów eksperymentalnych między innymi na Festiwal Era Nowe Horyzonty we Wrocławiu na wystawę „Has – nieosiągalne” (2010), promocyjnych np. „Manggha” (2011) którego premiera miała miejsce w Paryżu czy projekcji interaktywnych np. „Haiku” (2011) na Międzynarodowy Festiwal Audio Art. (2011). Obecnie realizuje pionierski projekt meta-filmu internetowego opartego na strukturze filmu Dziga Wiertowa „Człowiek z Kamerą” z roku 1929.
Ostatnio prezentowane prace: „Powrót Odyssa” – karaoke w ramach „Ok.! Wyspiański” w Muzeum Narodowym w Krakowie i Bunkrze Sztuki, (2008); „Plaża” (site-specific) w Pawilonie Wyspiańskiego, Kraków (2009); Pole widzenia 2 / Festiwal Animacji i Nowych Mediów w CSW, Toruń (2009); „Origami” w Muzeum Sztuki I Techniki Japońskiej Manggha, Kraków (2009); „Aura” w ramach wystawy „Ukryta Dekada 1995-2005” w Bunkrze Sztuki, Kraków (2009/10).
Instalacje multimedialne jego autorstwa prezentowane są lub były w przestrzeni publicznej: między innymi: „Origami” przy Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, „Przyst@nek” na krakowskich plantach, „Chopin Sat” na placu Nowaka Jeziorańskiego w Krakowie, „Upadły fortepian” na Plantach w Krakowie, „Haiku” przed Muzeum Narodowym w Krakowie, „Ślad” na bulwarach nad Wisłą pod Wawelem. Zajmuje się też grafiką, fotografią, wideo, projektowaniem graficznym i aranżacją przestrzeni, w tym ekspozycyjnych (między innymi: Hiroshige – Multimedialnie CsiTJ Manggha, (2002); Identity – Bunkier Sztuki w Krakowie (2005/06), Wreszcie Nowa! – Muzeum Narodowe w Krakowie (2007) , Ukryta Dekada (2009/10)). Jest pomysłodawcą i współautorem projektu multimedialnego Pawilonu Polskiego na Expo 2005 w Japonii oraz przestrzeni DOJO Stara Wieś – Centrum Japońskich Sztuk Walki w Górach Świętokrzyskich – pierwszego na taką skalę ośrodka w Europie.
Zrealizował wiele projektów scenograficznych w teatrach a także w przestrzeni publicznej i telewizji. Od scenografii w Piwnicy Pod Baranami z licznymi realizacjami w teatrze (współpracuje m. in. z Teatrem Powszechnym w Warszawie, im. J. Słowackiego, KTO, Bagatelą w Krakowie, Teatrem Nowym w Łodzi, Teatrem W. Siemaszkowej w Rzeszowie, Groteską w Krakowie, Arlekinem w Łodzi) po scenografię we wszystkich spektaklach Stowarzyszenia Teatralnego Badów.
Dla teatru Powszechnego w Warszawie zrealizował scenografię z użyciem mappingu. Jest też autorem scenografii i reżyserem spektakli plenerowych gdzie również stosuje technologię mappingu oraz projekcje wielkoformatowe w tym także 3D i iluminację z użyciem laserów. Dla województwa małopolskiego zrealizował cykl imprez w ramach wspierania idei przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Ostatnio był autorem spektakli (reżyseria, scenografia) opartych między innymi o technologię mappingu i iluminacji laserowych z okazji otwarcia Małopolskiego Ogrodu Sztuk w Krakowie (2012) i zakończenia Międzynarodowego Festiwalu Baletowego „Scena otwarta” w Tarnowie (2012).
Zrealizował liczne projekty w dziedzinie multimediów m. in. w Pawilonie Polskim na Expo w Japonii (2005), Muzeum Miejsca w Fabryce Oskara Schindlera (2006), Pawilonie im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie (2007), Ogrodzie Sztuk w Krakowie (2008), Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki czasu” w Toruniu (2007/8). Ostatnio był konsultantem do spraw multimediów dla Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Krakowie MOCAK (2009) a także Muzeum Narodowego w Krakowie (2012) i Zamku Królewskiego w Warszawie (2012).
Jego prace znajdują się w zbiorach prywatnych i państwowych w kraju i za granicą m. in. w Bunkrze Sztuki, MOCAK’u, Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha a także w przestrzeni publicznej.
Obecnie projektuje multimedialną ekspozycję „Józef Czapski – ekspozycja stała” dla Muzeum Narodowego w Krakowie, Międzynarodowy Festiwal Mappingu, scenografię do spektaklu Bogusława Schaeferra „Rondo” oraz multimedialną ekspozycję dla Zamku Królewskiego w Warszawie.
Wybrane nagrody: Ibizografia, Hiszpania / 2001; Nagroda SARP – /oddział w Krakowie/ za najlepszy projekt roku 2005; I Ogólnopolska Nagroda SARP / 2006; Nagroda Ministra Infrastruktury I Stopnia / 2006; Contractworld Award, Hanower / 2007; Best Practice Special Award for Interactive Digital Signage in the Open Space Art. & Architecture / 2011.